کریم خان زند لک بود یا غیر لک ؟

گمان نبرم هیچ قومی درطول تاریخ این چنین مورد؛غارت هویتی ،فرهنگی قرار گرفته باشد، که بتوان آن ملت را با قوم تمدن ساز لک قابل قیاس دانست.

قومی که هم زبانش وهم تاریخش وهم بزرگانش ازین شبیخون بی محابای دزدان گستاخ هویتی در امان نمانده است.

یکی ازین بزرگان کریم خان زند است که هم به اشتباه و هم به عمد، به کریم خان لر ؛در کتاب های درسی وغیره از او نام می برند.

این نوشتار پاسخ مستندی است بر لک بودن کریم خان ،که خود قومی جدا از لـر است...

سردار لکی که بیشتر افتخارات جنگیش در میدان های جنگی ست که در آنها لرها را شکست داد…

آری بیشترین تعداد جنگ های کریم خان و مردمان لک برای پادشاهی بر ایران زمین با لرهای کوچک و بزرگ صورت گرفت…!

در این مختصر با استاد به تاریخ و منابع تاریخی درصددیم که با کریم خان بیشتر آشنا شویم.(به چند روایت) کریم‌خان زَند (زاده ۱۱۱۹ ه‍.ق. – درگذشتهٔ ۱۳ صفر ۱۱۹۳ ه‍.ق. در شیراز) فرمانروای ایران از (۱۱۶۳ تا ۱۱۹۳ ه‍.ق.) و بنیان‌گذار دودمان زندیه بود.

محمدکریم خان (کریم خان زند) از تیره زند بگله بود. تیره زند بگله مهم‌ترین تیره طایفه زند به حساب می‌آمده‌است. و از اصلی ترین طوایف لک های کشور محسوب می شوند. طایفه زند گروهی بودند با معیشت شبانی که از اراضی دامنه گرین کوه الشتر به دهستان پری و کمازان در نزدیکی ملایر کوچ کرده بودند» یا به عبارتی به وسیله شاه عباس صفوی در اطراف ملایر و بروجرد اسکان داده شده‌اند.

 پدرش «ایناق خان» نام داشت و رئیس ایل بود. کریم خان در آغاز یکی از سربازان سپاه نادرشاه افشار بود که پس از مرگ نادر به ایلش پیوست. کم‌کم با سود بردن از جو به هم ریخته پس از مرگ نادر کریم‌خان نیرویی به هم زد و پس از چندی با دو خان از ایل بختیاری به نام های ابوالفتح خان آسترکی و علیمردان خان ائتلافی فراهم ساخت و کسی را که از سوی مادری از خاندان صفوی می‌دانستند، به نام ابوتراب میرزا را به شاهی برگزیدند.

در این اتحاد علیمردان خان نایب‌السلطنه بود و ابوالفتح خان بختیاری حاکم اصفهان و کریم‌خان نیز سردسته سپاه بود. یعنی بنا به شرایط آن زمان کریم خان زند و علیمردان خان(چهارلنگ)و ابوالفتح خان(هفت لنگ)برای حفظ ایران و تقسیم قدرت بین عشایر زاگرس نشین با هم متحد می شوند.

در تاریخ نهم ماه ژون۱۷۵۰ شاهزاده ابوتراب ۱۷ساله را برخلاف میل خود و مادرش به عنوان اسماعیل شاه بر تخت پادشاهی می نشانند.

سپس پست های حساس و کلیدی را بین خود تقسیم می کنند: علیمردان خان به عنوان قائم مقام حکومت،ابوالفتح خان در جایگاه قبلیش فرمانداری داخلی پایتخت و کریمخان به عنوان فرمانده لشکر منصوب می شود.

علیمردان خان بختیاری و نیروهایش به مشهد بازگشته و پس از آن به سرزمین مادریشان در کوه های بختیاری مراجعت کردند(در اواخر سال۱۷۴۷برخلاف اجازه جانشین نادرشاه).

در همین زمان کریم خان زند نیز به همراه خانواده و نیروهایش از مسیری دیگر عازم سرزمین مادری خویش شدند.در اواخر پاییز سال۱۷۴۸عشایر زند لک به سرزمینشان در منطقه ملایر رسیدند. بعد از ورود کریمخان مهر علی خان تکلو همدانی حاکم شهر همدان طی نامه ای به کریم خان و نیروهایش پیشنهاد اتحاد و دوستی نمود که خان زند نپذیرفت.

پس از آن کریمخان دو بار با حاکم همدان جنگید که در هر دو جنگ پیروز شد.پس از آن مهرعلی خان با حسن علی خان والی اردلان(کردستان)بر علیه زندها متحد شدند.

در جنگی که به مدت شش هفته طول کشید جنگجویان کرد و همدانی به دلیل عدم کسب موفقیت در برابر سواره نظام زند مجبور به عقب نشینی شدند.

بعد از این جنگ کریمخان و جنگجویانش به گلپایگان که در دست نیروهای علیمردان خان بختیاری بود حمله کرده و شهر را فتح کردند. بلافاصله به خان زند خبر می رسد که مهرعلی خان در صدد جنگ با اوست،ناگزیر گلپایگان را تخلیه و به جنگ با مهرعلی خان می رود که در این جنگ نیز پیروز شده و شهر همدان را تسخیر می کند.

سپس در پاییز ۱۷۴۹به کردستان حمله و نیروهای کرد را تارومار می کند و شهر سنندج را نیز غارت می کند… به روایتی دیگر کریمخان برای جنگ در مناطق شمالی ایران اصفهان را ترک می کند و همزمان با خروج او علیمردان خان مالیات ارمنی نشین جلفا را دوچندان می کند،ابوالفتح خان را به قتل می رساند و عموی خودش را جانشین او می نمایید.

سپس به شیراز حمله و معادل سه سال مالیات را از مردم آنجا اخاذی می کند و دوازده نفر از بزرگان شهر را دستگیر کرده و یک چشم از هرکدامشان را کور می کند سپس به کازرون نیز حمله و شهر را غارت می کند.(کاری که نظیر جنایات مغول بود) (لازم به ذکر است بنا به سوگندی که بین کریم خان و دو سردار بختیارپی بسته شده بود،هیچ کدام از طرفین بدون مشورت دیگران نمی توانست کاری نظیر اقدامات علیمردان خان را انجام دهد).

 در همین حال کریمخان برای فرماندهان لک زبانش در مورد پیمان شکنی خان چهارلنگ بختیاری سخنرانی آتشینی کرد.خان زند و سرداران لک در اوایل سال۱۷۵۱ برای تنبیه علیمردان خان بختیاری عازم اصفهان می شود که علیمردان خان و سپاهش شهررا رها و به کوه های بختیاری پناه می برند.

یک ماه بعد کریمخان لک برای جنگ با لرهای کوچک و بزرگ به کوه های بختیاری می رود.در این جنگ،جنگجویان لک قوای متحد لر کوچک و بزرگ راشکست می دهند.علیمردان خان بختیاری و اسماعیل خان(لر کوچک،والی لرستان)به دشت های خوزستان فرار می کنند. در اواخر بهار ۱۷۵۲علیمردان خان بختیاری و اسماعیل خان لر به همراه سپاهیانشان به کرمانشاه می روند و روابط دوستانه ای با فرماندهان قلعه برقرار می کنند (قلعه کرمانشاه بزرگترین انبار مهمات ایران از زمان جنگ های نادر شاه با عثمانی تا آن زمان بوده است).قوای لر کوچک و بزرگ بعد از بدست آوردن مهمات فراوان به سرزمین لک ها حمله می کنند.

در نزدیکی شهر نهاوند جنگجویان لک راه را بر آنها سد می کنند.جنگ سختی در می گیرد که در آن کارزار نیروهای لر کوچک و بزرگ تارومار می شوند.بار دیگر علیمردان خان و اسماعیل خان و سرداران لرشان به کوه ها پناه می برند و از آنجا به بغداد فرار می کنند. اما چندی که گذشت علیمردان خان بختیاری، ابوالفتح‌خان بختیاری را کشت و بر دیگر همراهش کریم‌خان هم شورید ولی سرانجام پیروزی با کریم‌خان بود.

محبوبیت کریم خان بین مردمع باعث حسادت علی مردان خان شد و پندارهای بی جا باعث بروز جنگ بین علی مردان خان و کریم خان گردید . کریم خان در این مبارزه پیروز شد . او به سرعت بر جنوب ایران متولی شد و خود را ” وکیل الرعایا ” نامید و هیچ گاه نام پادشاه برخود ننهاد .

چندی هم با محمد حسن خان قاجار دیگر مدعی پادشاهی ایران درگیر بود که سرانجام سربازانش محمد حسن خان را در حالی که رو به گریز بود کشتند. او بازمانده افغان های شورشی را نیز یا تار و مار کرد و یا آرام نمود. سر انجام با لقب وکیل الرعایا (نماینده مردم) در ۱۷۵۰به فرمانروایی بخش بزرگی از ایران به جز خراسان رسید که آن را به احترام نادرشاه در دست نوه او شاهرخ‌میرزا باقی گذاشت. حرف در مورد پادشاهی کریم خان زیاد است ولی مجال کم.

 به همین بسنده می کنیم که او را بهترین و با انصاف ترین پادشاه ایران می دانند،

بن مایه نوشتار

۱- طباطبایی، جواد . تأملی دربارهٔ ایران، جلد نخست، دیباچه‌ای بر نظریهٔ انحطاط ایران . نشر نگاه معاصر.تهران. چاپ پنجم. ۱۳۸۵

ISBN 964-93579-1-2- نوایی، عبدالحسین. کریم خان زند

۳- نوایی ، عبدالحسین ( ۱۳۸۴ ) ،‌کریم خان زند ، چ ۲ ، تهران : علمی و فرهنگی .

۴- آذر ، امیر اسماعیل ( ۱۳۸۹ ) ، عبرتگاه تاریخ ، تهران : سخن .

۵- شعبانی ، رضا ( ۱۳۷۸ ) ، تاریخ تحولات سیاسی – اجتماعی ایران در دوره های افشاریه و زندیه ، چ ۲ ، تهران : سمت .

۶- کریم خان زند، جان رپری

۷- مولیانی، سعید. جایگاه گرجی‌ها در تاریخ و فرهنگ و تمدن ایران. اصفهان: انتشارات یکتا، ۱۳۷۹.

۸- رجبی، پرویز. کریم خان زند و زمان او. تهران: انتشارات امیرکبیر، ۱۳۵۱.

۹- پری، جان. کریم خان زند. تهران: نشر نو، ۱۳۶۸.

۱۰- موسوی نامی، محمدصادق. تاریخ گیتی گشا در تاریخ زندیه. اقبال، ۱۳۶۶.

۱۱- پناهی سمنانی، احمد. لطف علی خان زند. تهران: نشر نمونه، ۱۳۷۳.

منبع خبر : سایت خبری شعار سال

https://shoaresal.ir/fa/news/67073